آشنایی با پروژه نظارت و پایش کوسه‌های خلیج‌فارس (شارک واچ)، پروژه نظارت و پایش کوسه‌های خلیج‌فارس موسوم به شارک واچ (Shark Watch) یکی از معدود پروژه‌های ردیابی بلندمدت کوسه‌ها با استفاده از سامانه موقعیت‌یاب جهانی (GPS) است که زیر نظر دکتر دیوید رابینسون و در آب‌های کشورهای امارات متحده عربی و عمان در دست انجام است.

این پروژه به‌صورت متمرکز بر روی گونه‌ای خاص به نام کوسه‌نهنگی اجرا می‌شود و در آن پراکنش جمعیتی این‌گونه نیز تا حدودی مشخص‌شده است. دکتر ریما جابادو (Rima Jabado) محقق ارشد و مدیرطرح ماهیان غضروفی خلیج‌فارس باور دارد که این پروژه ظرف ۵ سال گذشته، موفقیت‌های بی‌نظیری را بالأخص در عرصه‌ی رفتارشناسی کسب کرده و لذا مجموع این برداشت‌ها می‌تواند برای حفاظت ازاین‌گونه‌ی آسیب‌پذیر به‌شدت حیاتی باشد. کوسه‌نهنگی یا همان کوسه‌ی کر با نام علمی Rhincodon typus یکی از گونه‌های بزرگ جثه خلیج‌فارس است که علیرغم شباهت بسیار به کوسه‌ماهی درنده، غذای خود را از طریق غربال یا فیلتر کردن بدست می‌آورد. این‌گونه آسیب‌پذیر برخلاف شایعات صرفاً از زئوپلانکتونها (جانوران ریز میکروسکوپی موجود در آب مناطق حاره و شبه حاره) تغذیه می‌کند و به همین دلیل مناطقی را ترجیح می‌دهد که در آنجا فراجوشی آب (جریانات بالارونده) وجود داشته باشد چراکه در این مناطق عملاً تولیدات پلانکتونی هم بیشتر است.

این‌گونه یکی از معدود گونه‌هایی است که بیشترین مهاجرت را در آب‌های مناطق گرم انجام می‌دهد و پراکنش آن از اقیانوس اطلس شرقی آغازشده و درنهایت به اقیانوس هند و آرام غربی می‌رسد. کوسه‌های نهنگی را حتی در جنوب آفریقا، دریای سرخ تا ژاپن و استرالیا نیز بارها و به‌کرات مشاهده کرده‌اند. این‌گونه که بزرگ‌ترین ماهی دنیا است و طول آن گاهی به بیشتر از ۲۰ متر می‌رسد، هم‌اکنون در وضعیتی بسیار آسیب‌پذیر قرار دارد. لذا مطالعه بر روی جمعیت ثبت‌شده‌ی آن در منطقه خلیج‌فارس بدون تردید بسیار مهم است.

پروژه‌ی شارک واچ بنابر یک هدف از پیش تعیین‌شده، هرسال ۵ کوسه‌ی نهنگی را در این منطقه مجهز به ردیاب می‌کند. هدف این پروژه ترسیم الگویی بهتر از وضعیت کوسه‌های نهنگی عنوان‌شده است. سوا لاتی نظیر نحوه استفاده‌ی این کوسه‌ها از آب‌های خلیج‌فارس، نحوه‌ی زادآوری آن‌ها، چگونگی تعیین قلمرو و دلایل نزدیک شدن آن‌ها به تورهای ماهیگیری و نفت‌کش‌های بزرگ همه ازجمله مواردی است که در این پروژه‌ی چندساله‌ی بلندمدت بدان‌ها پرداخته خواهد شد. دکتر رابینسون و همکارانش ضمناً این امکان را برای علاقه‌مندان فراهم ساخته‌اند که از طریق سرمایه‌گذاری در خرید ردیاب‌های ماهواره‌ای در پروژه‌ی حفاظت از کوسه‌ها شریک شوند. مطالعات رابینسون و همکارانش در خلال این برهه‌ی زمانی نسبتاً طولانی حاکی از آن بوده که این‌گونه در تمام طول سال در منطقه خلیج‌فارس و بالأخص بخش شمال غربی عمان قابل رویت است.

تا چندی پیش اطلاعات بسیار ناچیزی ازاین‌گونه نه‌تنها در این منطقه بلکه در سایر جاها در دست بود چراکه کوسه‌های نهنگی چندان در بازار تجاری خواهان ندارند. اما تحقیقات نشان می‌دهد که کاهش جمعیت سایر گونه‌های بازارپسند عملاً سبب گردیده که کوسه‌های نهنگی بالأخص باله‌هایشان در ظرف مهروموم‌های اخیر طرفداران بیشتری پیدا کنند و لذا یکی از مهم‌ترین تهدیدات پیش روی بقای این‌گونه ارزشمند، تعارضات انسانی است. یکی از جالب‌ترین یافته‌های دکتر رابینسون و همکارانش اشاره به حضور شاخص کوسه‌های نهنگی نیمه بالغ ماده در این منطقه است و همین مسئله (حضور جمعیت زادآور) به‌خوبی نشان می‌دهد که چرا طرح‌های حفاظتی بایستی در منطقه‌ی خلیج‌فارس جدی‌تر گرفته شوند.

رابینسون درباره‌ی اهمیت استفاده از تجهیزات ردیاب ماهواره‌ای می‌گوید: «برای حفاظت درست و منطقی از جمعیت یک‌گونه نخست باید فهمید که آن‌گونه چگونه از امکانات محیط‌زیستش استفاده می‌کند و ردیاب‌ها یکی از بهترین ابزار برای پاسخگویی به چنین سوا لاتی هستند. ردیاب‌های ماهواره‌ای نوعی تکنیک مدرن هستند که به محقق اجازه می‌دهند تا بدون ایجاد هرگونه اختلال یا تعارض در شرایط زیست طبیعی حیوان، نحوه جابجایی و ویژگی‌های رفتاری را زیر نظر بگیرد. خوشبختانه این فناوری امروز به حدی پیشرفت کرده که ما می‌توانیم حیوانی در حد و اندازه کوسه‌های نهنگی را از طریق ردیاب موردمطالعه قرار دهیم. ردیاب گذاری کوسه‌های نهنگی هم‌اکنون در سرتاسر جهان انجام می‌شود اما در منطقه‌ی خلیج‌فارس این کار برای اولین بار و توسط تیم تحقیقاتی ما انجام شد.»